Khoa học máy tính (Computer Science – CS) từng là ngành học mà rất nhiều phụ huynh khuyến khích con cái theo đuổi, được các chính trị gia ủng hộ, và các trường đại học đầu tư mạnh để quảng bá. Nhưng khi chúng ta bước vào kỷ nguyên AI, lời hứa về một “tương lai ổn định” với ngành khoa học máy tính đang xuất hiện những vết nứt đáng lo ngại. Đằng sau bề nổi của những tiêu đề về sự bùng nổ công nghệ là một thị trường việc làm đang biến động, nơi hàng nghìn sinh viên tốt nghiệp ngành CS phải cạnh tranh cho số vị trí việc làm đang ngày càng giảm. Không chỉ vậy, nhiều vị trí việc làm còn đang được AI tái định hình, cắt giảm hoặc thậm chí thay thế hoàn toàn.
80% Học sinh Aralia dành giải thưởng tại các cuộc thi quốc tế
Một cuộc điều tra gần đây của tạp chí New York Times đã làm sáng tỏ một thực tế đáng lo ngại: Ngành học được săn đón nhất trong thập kỷ qua giờ đây không còn là con đường đảm bảo dẫn đến thịnh vượng và sự ổn định. Thay vào đó, một số sinh viên tốt nghiệp ngành khoa học máy tính giờ đây phải đi phỏng vấn tìm việc tại các chuỗi thức ăn nhanh như Chipotle, thay vì các công ty công nghệ hàng đầu tư Google hay Meta.
Lời Cảnh Tỉnh Cho Sinh Viên Tốt Nghiệp Ngành Khoa Học Máy Tính
New York Times đã phỏng vấn một số sinh viên mới tốt nghiệp như Manasi Mishra, người có lý lịch gần như là “điển hình” cho thành công trong ngành công nghệ tại Mỹ:
- Lớn lên gần Silicon Valley, trung tâm công nghệ tại Mỹ
- Xây dựng trang web đầu tiên khi còn học tiểu học
- Theo học các khóa lập trình nâng cao ở trường trung học
- Tốt nghiệp chương trình khoa học máy tính xếp hạng cao của Đại học Purdue
Thế nhưng, sau khi gửi hàng chục hồ sơ ứng tuyển, Mishra không nhận được phản hồi nào từ các công ty công nghệ mà cô đã dành nhiều năm chuẩn bị để gia nhập. Cuộc gọi duy nhất đến từ Chipotle, một chuỗi thức ăn nhanh kiểu Mexico, cho vị trí… làm đồ ăn.
Tương tự, Zach Taylor, một lập trình viên game từ khi còn nhỏ và là sinh viên tốt nghiệp năm 2023 của Đại học Bang Oregon, đã nộp gần 6.000 đơn xin việc trong năm qua. Sau 13 vòng phỏng vấn, anh vẫn không nhận được lời mời làm việc nào. Ngay cả hồ sơ “dự phòng” nộp vào McDonald’s cũng bị từ chối với lý do “thiếu kinh nghiệm.”
Vì Sao Điều Này Đang Xảy Ra?
Hệ thống đào tạo ngành khoa học máy tính đã trải qua nhiều thay đổi đáng kể trong thập kỷ qua. Tính đến năm 2024, hơn 170.000 sinh viên đại học tại Mỹ theo học chuyên ngành khoa học máy tính, gấp đôi con số này vào mười năm trước.
Tuy nhiên, làn sóng AI đang thay đổi các quy tắc đã được đề ra từ trước đến nay. Các công cụ như GitHub, Copilot và CodeRabbit giờ đây có thể tạo ra hàng nghìn dòng mã lập trình chỉ trong vài giây, tự động hóa các nhiệm vụ vốn do các kỹ sư cấp thấp đảm nhiệm.
Không chỉ vậy, các đợt sa thải hàng loạt tại những công ty lớn như Microsoft, Amazon và Meta đã làm giảm mạnh số lượng thực tập sinh và việc làm cho sinh viên mới ra trường hay nhân viên cấp thấp. Điều này khiến các vị trí nhân viên đầu vào vốn ít ỏi lại càng trở nên cạnh tranh. Các hệ thống sàng lọc hồ sơ tự động cũng thường loại ứng viên trước khi bản hồ sơ kịp đến tay nhà tuyển dụng.
Kết quả là một thị trường việc làm dư thừa nguồn cung: Số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành CS nhiều hơn bao giờ hết, nhưng số cơ hội để bước chân vào ngành lại ít đi.
Nhiều Ứng Viên Hơn, Ít Việc Làm Hơn
Năm 2012, một giám đốc của Microsoft từng khẳng định rằng sinh viên tốt nghiệp ngành CS có thể kỳ vọng mức lương khởi điểm hơn 100.000 USD. Ngày nay, nhiều người thậm chí không thể có nổi một cuộc phỏng vấn.
Theo Cục Dự trữ Liên bang New York, tỷ lệ thất nghiệp của những sinh viên mới tốt nghiệp (tuổi 22–27) như sau:
- Khoa học Máy tính: 1%
- Kỹ thuật Máy tính: 5%
- Sinh học: ~3%
- Lịch sử Nghệ thuật: ~3%
Sinh Viên Có Nên Chuyển Sang Ngành AI Không?
Trước tình trạng số lượng việc làm lập trình cấp đầu vào ngày càng thu hẹp, các nhà giáo dục và nhà hoạch định chính sách đang khuyến khích sinh viên chuyển hướng sang các kỹ năng liên quan đến AI.
- Kế hoạch Hành động Quốc gia về AI (National AI Action Plan) tại Hoa Kỳ: Vào tháng 7, cựu Tổng thống Donald Trump đã công bố một sáng kiến liên bang nhằm hướng nhiều sinh viên hơn vào các ngành nghề liên quan đến AI, tương tự chiến dịch thúc đẩy khoa học máy tính của ông vào năm 2017.
- Đầu tư Từ Doanh Nghiệp: Microsoft cam kết đầu tư 4 tỷ USD để mở rộng việc ứng dụng và đào tạo AI. Chủ tịch Brad Smith cho biết họ đang “đánh giá lại vai trò của AI trong giáo dục khoa học máy tính.”
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng việc chuyển sang AI không đơn giản như việc đổi ngành học.
Xây dựng nền tảng kiến thức lập trình cùng giảng viên Mỹ hàng đầu
“Rất nhiều trường đại học chỉ mới bắt đầu dạy các công cụ lập trình AI,” Tracy Camp, giám đốc điều hành của Hiệp hội Nghiên cứu Máy tính, cho biết. “Điều đó khiến sinh viên tốt nghiệp năm 2024 không phù hợp với những kỹ năng mà nhà tuyển dụng cần.”
Nói cách khác, nhu cầu về nhân lực AI là có, nhưng hệ thống giáo dục để đào tạo sinh viên trên quy mô lớn vẫn chưa theo kịp.
Cách Sinh Viên Có Thể Giữ Vững Lợi Thế Cạnh Tranh Trong Thời Đại AI
Thực tế mới đòi hỏi một tư duy khác. Thành công sẽ thuộc về những người biết kết hợp kỹ năng kỹ thuật với khả năng thích ứng và tư duy liên ngành.
Để duy trì sự phù hợp, sinh viên có thể cân nhắc những lựa chọn sau:
Học song ngành hoặc học thêm chuyên ngành phụ trong các lĩnh vực liên quan chặt chẽ đến AI:
- Toán học (nền tảng thuật toán AI)
- Thống kê (phân tích dữ liệu)
- Khoa học nhận thức và tâm lý học (hiểu biết về trí thông minh con người)
Kết hợp CS với thiết kế, quản lý sản phẩm hoặc phân tích kinh doanh để kết nối công nghệ AI với các ứng dụng thực tế.
Tìm kiếm cơ hội bên ngoài trường học
- Tham gia các dự án mã nguồn mở hoặc cộng đồng lập trình AI để có trải nghiệm hợp tác thực tế
- Tham dự hackathon AI hoặc các cuộc thi khởi nghiệp để rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề liên ngành
- Ứng dụng kỹ năng AI trong các kỳ thực tập hoặc dự án tình nguyện để xây dựng hồ sơ năng lực rõ ràng
Luôn theo dõi và cập nhật xu hướng thị trường
- Theo dõi các xu hướng về quản lý, đạo đức và thương mại hóa AI, những cơ hội mới có thể xuất hiện trong lĩnh vực quản trị, tuân thủ và AI ứng dụng
- Phát triển kỹ năng viết prompt, tích hợp AI và hợp tác giữ người và AI, những mảng ít có khả năng bị tự động hóa hoàn toàn
Điều quan trọng là tìm ra điểm giao giữa đam mê cá nhân và ứng dụng của AI để xây dựng lợi thế nghề nghiệp bền vững lâu dài.
Những Ngành Học Có Tỷ Lệ Thất Nghiệp Cao Nhất và Thấp Nhất Tại Mỹ
Top 10 ngành học có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất:
Ngành | Tỷ Lệ Thất Nghiệp | Lương Khởi Điểm Trung Bình | Lương Trung Bình Giữa Sự Nghiệp |
Nhân chủng học | 9,4% | $42,000 | $70,000 |
Vật lý | 7,8% | $70,000 | $100,000 |
Kỹ thuật Máy tính | 7,5% | $80,000 | $122,000 |
Nghệ thuật Thương mại/Thiết kế Đồ họa | 7,2% | $48,000 | $75,000 |
Mỹ thuật | 7,0% | $42,500 | $70,000 |
Xã hội học | 6,7% | $45,000 | $70,000 |
Khoa học Máy tính | 6,1% | $80,000 | $115,000 |
Hóa học | 6,1% | $55,000 | $90,000 |
Quản lý Hệ thống Thông tin | 5,6% | $65,000 | $100,000 |
Chính sách Công & Luật | 5,5% | $50,000 | $75,000 |
Ngay cả đối với các ngành có tỷ lệ thất nghiệp cao, các lĩnh vực như vật lý và khoa học máy tính vẫn mang lại tiềm năng tăng lương mạnh cho những người có thể thâm nhập được vào ngành.
Top 10 ngành có tỷ lệ thất nghiệp thấp nhất
Ngành | Tỷ Lệ Thất Nghiệp | Lương Khởi Điểm Trung Bình | Lương Trung Bình Giữa Sự Nghiệp |
Khoa học Dinh dưỡng | 0,4% | $54,000 | $75,000 |
Dịch vụ Kiến trúc | 0,7% | $70,000 | $100,000 |
Khoa học Thực vật & Động vật | 1,0% | $43,000 | $70,000 |
Kỹ thuật Xây dựng | 1,0% | $71,000 | $100,000 |
Giáo dục Đặc biệt | 1,0% | $45,000 | $55,000 |
Nông nghiệp | 1,2% | $50,000 | $75,000 |
Giáo dục Mầm non | 1,3% | $42,000 | $49,000 |
Kỹ thuật Hàng không Vũ trụ | 1,4% | $76,000 | $125,000 |
Điều dưỡng | 1,4% | $65,000 | $84,000 |
Khoa học Trái đất | 1,5% | $50,000 | $88,000 |
Các ngành học có tỷ lệ thất nghiệp thấp thường có một số đặc điểm chung:
- Tập trung vào kỹ năng thực hành và đào tạo thực tế
- Phụ thuộc nhiều vào tương tác giữa con người hoặc công việc thủ công
- Thuộc các ngành đang thiếu nhân lực và áp dụng AI chậm, nghĩa là AI không thể dễ dàng thay thế người lao động, ít nhất là trong ngắn hạn
Không lâu trước đây, khoa học máy tính không chỉ là một tấm bằng; đó là con đường dẫn đến Silicon Valley. Giờ đây, ngành này có nguy cơ trở thành một trong những lĩnh vực đầu tiên bị AI tác động. Nhưng giáo dục không phải là đặt cược vào xu hướng nóng nhất. Mục đích thực sự của nó là chuẩn bị cho chúng ta khả năng thích ứng, tư duy lại và phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh thay đổi.
Theo định nghĩa này, nghề nghiệp “bền vững nhất với tương lai” có thể không xuất hiện trong bảng xếp hạng hiện nay. Nó có khả năng thuộc về những người biết kết hợp sức mạnh con người, tư duy phản biện, sáng tạo và trí tuệ cảm xúc với khả năng của AI.
Việc chọn ngành học vẫn quan trọng. Nhưng quan trọng hơn là sự sẵn sàng tiếp tục học hỏi, điều chỉnh khi cần thiết và xây dựng lại khi bối cảnh thay đổi. Nếu các phụ huynh và học sinh đang đứng trước ngã rẽ, quan điểm này có thể giá trị không kém gì chính tấm bằng.
Nâng Cao Kỹ Năng Lập Trình và Giải Quyết Vấn Đề Với Khóa Luyện Thi ACSL của Aralia
Tại Aralia, chương trình Luyện Thi Kỳ thi Khoa học Máy tính-ACSL giúp học sinh xây dựng kỹ năng và sự tự tin cần thiết để chinh phục giải thưởng tại American Computer Science League (ACSL). Khóa học bao gồm hai tuần học lập trình cơ bản, tiếp theo là các buổi tập trung vào 12 chủ đề dự thi ACSL, kèm theo các bài tập ngoài chủ đề trước mỗi cuộc thi để nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề.
Khoá học được giảng dạy bởi cựu giáo viên khoa học máy tính và huấn luyện viên ACSL đạt giải thưởng, chương trình cung cấp hướng dẫn chuyên sâu đã được chứng minh bằng kết quả thi đấu thực chiến, giúp học sinh củng cố khả năng giải quyết vấn đề và chuẩn bị cho cuộc thi hiệu quả.
Để biết thêm thông tin, truy cập: Aralia | ACSL Competition Prep
Luyện thi Kỳ thi Khoa học Máy tính Hoa Kỳ – ACSL
Chương trình bắt đầu với hai tuần luyện tập lập trình chuyên sâu để tạo điều kiện cho các thí sinh nâng cao kỹ năng của mình. Sau đó, mỗi chủ đề trong số 12 chủ đề của ACSL sẽ được phân bổ trong hai tuần, cho phép thí sinh có đủ thời gian để khám phá và hiểu sâu hơn về từng chủ đề. Trước mỗi cuộc thi, các thí sinh sẽ được cung cấp hai bài toán lập trình không liên quan đến chủ đề hiện tại. Những bài toán này được thiết kế để nâng cao kỹ năng lập trình và giúp thí sinh cảm thấy tự tin hơn khi đối mặt với các thử thách đa dạng.
